Film dokumentalny „Jaszowiec. Zapomniana nowoczesność” to kolejny obraz o unikalnej architekturze ustrońskiego uzdrowiska. Tym razem przypatrujemy się losom ośrodka wczasowego, który czasy świetności ma już za sobą. O stworzeniu pełnometrażowego filmu dokumentalnego o urokliwej dzielnicy myślałem już jakiś czas. Jak to w życiu bywa, musiał nastąpić pewien splot okoliczności, który spowodował, że realizacja mogła dojść do skutku.
Od wielu lat wiedziałem, że to miejsce jest unikalne na skalę całego kraju. Uważam, że ustrońskie dzielnice, które powstały w latach 60-tych są tak wyjątkowe, że należy się nimi chwalić. W 2023 r. minęło 60 lat od otwarcia Domu Nauczyciela, pierwszego obiektu wczasowego, który powstał w tym okresie w Jaszowcu. Umownie przyjęliśmy, że to dobra okazja, aby upamiętnić w jakiś sposób powstanie całego kompleksu.
W ten sposób powstał film o modernistycznej dzielnicy wypoczynkowej, ale jest to w zasadzie uniwersalna historia, którą możemy odnieść do wielu otaczających nas budynków. Dokument mówi o zaprzepaszczonych szansach i o tym, że osiągamy mistrzostwo w niszczeniu własnego dorobku kulturalnego.
Jaszowca nie da się zauważyć przejeżdżając uzdrowisko samochodem czy koleją. Może właśnie o to chodzi w architekturze krajobrazu górskiego? Jest schowany w dolinie, co sprawia, że trzeba wjechać w półleśny obszar, żeby zacząć go odkrywać. I to właśnie zrobili reżyser Roman Kałuża Wierzchosławski oraz operator Kamil Śliwka udając się tam z kamerami.
To trudny temat, bo większość budynków nie wygląda już tak jak w latach 70-tych, gdy o wieczorze w sławnej kawiarni w Jaszowcu marzyli niemal wszyscy Górnoślązacy. Mimo wszystko, głównie dzięki przyrodzie i świetnej urbanistyce, dzielnica zachowała swój niesamowity charakter, którego nie spotkacie w zatłoczonych polskich kurortach.
Prasa nazywała je „pałacami wypoczynku” i „szklanymi domami”.
W latach 70 XX wieku domy wczasowe w dzielnicy Jaszowiec były jednymi z najmodniejszych miejsc wypoczynkowych na Górnym Śląsku. Dzisiaj mało kto w Polsce o tym pamięta.
W plebiscycie „Murowane Bestsellery” tygodnika „Polityka” z 1970 r. Jaszowiec znalazł się wśród trzynastu najlepszych realizacji architektonicznych 25-lecia PRL. Autorzy koncepcji, którymi kierował Jerzy Winnicki, otrzymali wiele nagród oraz powszechne uznanie za stworzenie unikalnej dzielnicy Ustronia.
Projekt był pierwszą, prototypową w socjalistycznej Polsce propozycją osiedla wczasowego w górach z własnym centrum handlowo-usługowym i ośrodkiem zdrowia. Był też na wskroś nowoczesny, co oznaczało według głównego projektanta nie tylko minimalistyczną formę, ale także komfort, estetykę, kontakt z naturą oraz zaspokojenie potrzeb fizycznych i intelektualnych użytkownika. Ponadto Winnicki uważał, że każda budowla, nie wiadomo jak wyrafinowanie piękna, psuje krajobraz naturalny. Cała rzecz w tym, żeby szpeciła jak najmniej i najdyskretniej.
Mimo, że Jaszowiec był niegdyś uwielbiany przez zwykłych wczasowiczów i doceniany przez branżystów, nie przetrwał do dzisiejszych czasów w pełnowartościowej kondycji. Obiekty trafiły do różnych właścicieli. Kilka z nich zrównano z ziemią, inne zostały oszpecone nietrafionymi modernizacjami. Tylko nieliczne przetrwały w niemal oryginalnej formie do dziś.
Czy warto uratować choćby ten skrawek modernistycznej myśli w Beskidach? Czy mamy przed sobą już tylko wizję utraconej nowoczesności? A może to ważna lekcja dla dzisiejszych architektów i inwestorów?
„Jaszowiec. Zapomniana nowoczesność” to poszukiwanie odpowiedzi na te pytania. Udało się nam dotrzeć do cenionych ekspertów oraz do członków rodziny Jerzego Winnickiego. Dr hab. inż. arch. Dorota Winnicka-Jasłowska, prof. PŚ przybliża idee projektowe. Córka, Małgorzata Radziewicz-Winnicka wspomina dramatyczne losy ojca w okresie stalinowskim. Z drugiej strony, kontekst architektury egalitaryzmu czasów PRL komentuje prof. Adam Gierek, syn Edwarda, pierwszego sekretarza KC PZPR. Natomiast przewodnikiem po zakątkach Jaszowca jest fotograf Marcin Wojdak, autor książki „Ostatni turnus. Pocztówki z wczasów w PRL-u”. Jego czułe oko uczy doceniać piękno dziedzictwa, które niemal utraciliśmy.
Reżyserii podjął się Roman Kałuża-Wierzchosławski. Ukończył studia na Wydziale Operatorskim w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, a w 2017 roku uzyskał stopień doktora. Od wielu lat jest wykładowcą na macierzystej uczelni. Równocześnie intensywnie pracuje zawodowo jako operator filmów fabularnych, reklamowych a przede wszystkim dokumentalnych. Jego filmy były prezentowane na wielu międzynarodowych festiwalach jak Cannes, Camerimage czy Cottbus. Natomiast reżyserowany przez niego dokument „W drodze”, do którego jednocześnie realizował zdjęcia, otrzymał Nagrodę Specjalną na XXXVIII ISFF w Palermo oraz Grand Prix na Festiwalu Filmów Sportowych w Zakopanem.
W filmie wystąpią: Adam Gierek, Konrad Kucza-Kuczyński, Sławomir Kohut, Anna Łęczyńska-Szczechla, Marek Rembierz, Bogdan Skopiński, Dorota Winnicka-Jasłowska, Małgorzata Radziewicz-Winnicka, Sylwia Wojciechowska-Witkowska, Marcin Wojdak.
Producent: Fundacja Zielone Konie. Producent wspierający: Stowarzyszenie Miłośników Kuźni Ustroń. Producent wykonawczy: NOX Studio. Reżyseria/zdjęcia: Roman Kałuża-Wierzchosławski. Scenariusz: Mateusz Bielesz, Roman Kałuża-Wierzchosławski. Dźwięk/montaż: Kamil Śliwka. Sponsorzy: Fundacja JSW, Polska Agencja Inwestycji i Handlu, Związek Nauczycielstwa Polskiego, Fundacja Agencji Rozwoju Przemysłu S.A., Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A., Extral Aluminium, Nadleśnictwo Ustroń, Stowarzyszenie Projekt Ustroń, PW Consulting Group, Pub Utropek. Partnerzy: Tadeusz Kopeć – Instytut Wyszehradzki, Wytwórnia Filmów Fabularnych i Dokumentalnych, 35mm.online. Patronat Honorowy: Izba Architektów Rzeczypospolitej Polskiej, Muzeum Śląskie, Stowarzyszenie Architektów Polskich;
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Stowarzyszenie Architektów RP/Oddział Bielsko-Biała objęło patronatem honorowym premierę filmu.
Patronat medialny: Architektura i Biznes.
FOTORELACJA z planu zdjęciowego