W dzisiejszym odcinku przeniesiemy się do Ustronia u schyłku XIX w. Nie były to łatwe czasy, w 1897 r. rozebrano wielki piec, a w budynku dawnej huty działała już tylko odlewnia. Nie mniej jednak w dolnym Ustroniu, w miejscu późniejszej Kuźni, nadal funkcjonował Arcyksiążęcy Zakład Budowy Maszyn, o którym wielokrotnie już pisałam. W 1900 r. fabrykę tę, widzianą z lotu ptaka, uwiecznił austriacki malarz i scenograf Karl Ludwig Prinz, którego dzieło stanowi do dziś świetne źródło badawcze. Obraz Prinza bardzo wiernie przedstawia hale dawnej kuźni, którym towarzyszy imponująca ażurowa wieża,
położona nieopodal stawu. Ku wielkiej radości odnaleźliśmy ją niedawno na starych planach.
Mieliśmy zatem w Ustroniu w XIX w. wieżę ciśnień, liczącą 14 metrów, a usytuowaną w pobliżu wschodniego brzegu stawu kuźniczego. Nasz muzealny kolega Kamil Podżorski, specjalizujący się w odczytywaniu starych planów, zdradza Czytelnikom bliższe szczegóły: „Na szczycie wieży znajdował się zbiornik z wodą, która zgodnie z zasadą naczyń połączonych transportowana była rurociągiem do znajdującej się 30 m dalej na północ fabrycznej kotłowni”. Sam budynek kotłowni był zresztą nadzwyczaj interesujący – składał się pierwotnie z trzech, a docelowo z czterech oddzielnych pomieszczeń, krytych charakterystycznymi trójkątnymi daszkami przypominającymi zęby. Docelowo w trzech pierwszych, licząc od południa, mieściło się pięć kotłów parowych, w których wytwarzano i magazynowano parę wodną. Jej część kierowano bezpośrednio do młotów parowych, reszta natomiast napędzała maszynę parową, posadowioną w czwartym pomieszczeniu, dobudowanym w 1899 r. Spaliny, powstające w procesie opalania kotłów parowych, trafiały do 36-metrowego komina kotłowni, wzniesionego również w 1899 r. Jeden z planów zdradza nam ponadto, iż w celu wygospodarowania miejsca na kotłownię trzeba było podjąć radykalny krok – przebudować wschodni brzeg stawu i przesunąć go 8 metrów na zachód, zmniejszając nieco rozmiar zbiornika.
Pierwotnie Arcyksiążęcy Zakład Budowy Maszyn składał się z największej głównej budowli, zlokalizowanej w miejscu późniejszej hali osprzętu. Dodatkowo posiadał mniejsze i większe wydziały, z których najsłynniejszym był Arcyksiążęcy Zakład Budowy Mostów Żelaznych (przeniesiony w 1885 r. do Huty „Karola” w Lipinie koło Frydku) oraz Kotlarnia, znana z wyrobu potężnych rezerwuarów, zamknięta w 1908 r. Zakład Budowy Maszyn unieruchomiono w 1909 r., a w 1910 r. epoka ustrońskiego hutnictwa dobiegła końca. Przetrwały tylko dwa mniejsze działy – śrubiarnia oraz stara kuźnia, których hale widzimy w centrum pierwszej ilustracji, przed wieżą ciśnień. Śrubiarnia okazała się zalążkiem nowej działalności, gdy w 1912 r. ustrońskie hale i urządzenia przemysłowe, domy robotnicze oraz fabryczne tereny rolne przejęła firma Brevillier-Urban. Odtąd też ustrońska Kuźnia działała jako „Fabryka Śrub i Wyrobów Kutych”. I właśnie wówczas, jeszcze przed I wojną światową, zniknęła z terenu Kuźni nasza piękna wieża ciśnień.
Alicja Michałek, Muzeum Ustrońskie